İÇİNDEKİLER
Önsöz
vi
Bölüm bir
1. GİRİŞ 2
1.1. Kitabın İçerik ve Kullanılışı 4
1.2. Bitkilerde zehirlilik
5
1.3. Bitki kaynaklı zehirlenmelere karşı alınabilecek bazı korunma
önlemleri 5
Bölüm iki
7
2 BİTKİLERİN İÇERDİĞİ KİMYASAL MADDELER 11
Bölüm üç
3. ZEHİRLİ BİTKİLERİN; BİYOLOJİK ÖZELLİKLERİ, EKOLOJİK
ÖZELLİKLERİ, KİMYASAL BİLEŞİMİ, ZEHİRLENME BELİRTİLERİ 13
3.1. ACIDÜLEK, Ecballium elaterium (Cucurbitaceae) 14
3.2. AKBAŞ, Mercurialis perennis (Euphorbiaceae) 15
3.3. ATKUYRUĞU, Equisetum arvense (Equisetaceae) 16
3.4 . BALDIRAN, Conium maculatum (Apiaceae) 17
3.5. BANOTU, Hyoscyamus niger (Solanaceae) 18
3.6 . BASUROTU, Ranunculus ficaria (Ranunculaceae) 19
3.7. BEYAZ BANOTU, Hyoscyamus albus (Solanaceae) 20
3.8. BİNBİRDELİKOTU, Hypericum perforatum (Clusiaceae) 21
3.9. BOYAÇALISI, Genista tinctoria (Fabaceae) 22
3.10. BOYNUZGELİNCİK, Glaucium corniculatum (Papaveraceae) 23
3.11. CİVANPERÇEMİ, Achillea millefolium, (Asteraceae) 24
3.12. ÇAKIRDİKEN, Xanthium spinosum (Asteraceae) 25
3.13. ÇOBAN ÇANTASI, Capsella bursa-pastoris, (Brassicaceae) 26
3.14. ÇÖPLEME, Helleborus orientalis (Ranunculaceae) 27
3.15. ÇUHA ÇİÇEĞİ, Primula vulgaris (Primulaceae) 28
3.16. DELİGÖZ DİKENİ, Centaurea iberica (Asterac29eae) 29
3.17. DENİZÜZÜMÜ, Ephedra major (Ephedraceae)30 30
3.18. DİŞOTU, Ammi visnaga (Apiaceae) 31
3.19. FAREKULAĞI, Anagallis arvensis (Primulaceae) 32
3.20. GECESEFASI, Ipomoea tricolor (Convolvulaceae) 33
3.21. GELİNCİK, Papaver rhoeas (Papaveraceae) 34
3.22. GÜZELAVRATOTU, Atropa belladonna (Solanaceae) 35
3.23. HEZERAN, Delphinium venulosum (Ranunculaceae) 36
3.24. HİNDİBA, Cichorium intybus (Asteraceae) 37
3.25. ISIRGAN YAPRAĞI, Urtica dioica (Urticaceae) 38
3.26. KANARYA OTU, Senecio vulgaris (Asteraceae) 39
3.27. KANAVCI OTU, Adonis annua (Ranunculaceae) 40
3.28. KARAMUK, Agrostemma githago (Caryophyllaceae) 41
3.29. KEÇİSAKALI, Galega officinalis (Fabaceae) 42
3.30. KEKLİKGÖZÜ, Adonis aestivalis (Ranunculaceae) 43
3.31. KIR HARDALI, Sinapis arvensis (Cruciferae) 44
3.32. KIRLANGIÇ OTU, Chelidonium majus (Papaveraceae) 45
3.33. KIRMIZI HEVHULMA, Lythrum salicaria (Lythraceae) 46
3.34. KÖPEKÜZÜMÜ, Solanum nigrum (Solanaceae) 47
3.35. KURTBAĞRI, Ligustrum vulgare (Oleaceae) 48
3.36. KÜSKÜT, Cuscuta planiflora (Convolvulaceae) 49
3.37. LABADA, Rumex crispus (Polygonaceae) 50
3.38. LOHUSA OTU, Aristolochia maurorum (Aristolochiaceae) 51
3.39. ORMAN GÜLÜ, Rhododendron speciosa (Ericaceae) 52
3.40. ORMAN SARMAŞIĞI , Hedera helix (Araliaceae) 53
3.41. PORSUK, Taxus baccata (Taxaceae) 54
3.42. SABUNOTU, Saponaria officinalis (Caryophyllaceae)- 55
3.43. SARI YOĞURTOTU, Galium verum (Rubiaceae) 56
3.44. SIĞIRDİLİ, ÖKÜZDİLİ, Echium italicum (Boragınaceae) 57
3.45. SIRÇA OTU, Xanthium strumarium (Asteraceae) 58
3.46. SİRKEN, Chenopodium album (Chenopodiaceae) 59
3.47. SU BALDIRANI, Cicuta virosa (Apiaceae) 60
3.48. SÜTLEĞEN, Euphorbia sp.(Euphorbiaceae) 61
3.49. SÜTLEĞEN, Euphorbia aleppica (Euphorbiaceae) 62
3.50. SÜTLEĞEN, Euphorbia helioscopia (Euphorbiaceae) 63
3.51. SÜTLÜ SARMAŞIK, Cynanchum acutum (Asclepiadeaceae) 64
3.52. ŞAHTERE, Fumaria officinalis (Fumaraiceae) 65
3.53. ŞEYTAN ELMASI, Datura stramonium (Solanaceae) 66
3.55. KRAL TACI, TAÇ ÇİÇEĞİ, Adonis flammea (Ranunculaceae) 67
3.56. TARLA SARMAŞIĞI Convolvulus arvensis (Convolvulaceae) 68
3.57. TAVŞANCILOTU, Heracleum platytaenium (Apiaceae) 69
3.58. YABAN YASEMINI, Solanum dulcamara (Solanaceae) 70
3.59. YAVŞAN OTU, Artemisia scoparia (Asteraceae) 71
3.60. YER FESLEĞENI, Mercurialis annua (Euphorbiaceae) 72
3.61. YILANYASTIĞI, Arum maculatum (Araceae) 73
3.62. YÜKSÜK OTU, Digitalis lanata (Scrophulariaceae) 74
3.63. ZAKKUM, Nerium oleander (Apocynaceae) 75
3.64. ZERDALİ DİKENİ, Centaurea solstitialis (Asteraceae) 76
Kaynaklar 77
Yazarın Diğer Yayınları 83
Dizin 88
ÖNSÖZ
Bu kitap; veterinerler, doktorlar, eczacılar, toksikologlar, ziraatçiler,
ormancılar, biyologlar, aktarlar, gıda, tarım, hayvancılık ve yem
sektöründe çalışanlar ile tüm yetiştiriciler için pratik bilgiler
içerir. Kitapta verilen bilgiler yerli ve yabancı çok sayıda eserden
derlenerek hazırlanmıştır. Ayrıca zehirli bitkilerin tanınmasında
yardımcı olacak, bitkiyi tanımlayıcı renkli fotoğraflar konmuştur.
Bitkilerin insanlara birçok faydalar sağladığı bir gerçektir. Ancak
bitkiler aynı
zamanda zararlı bazı maddeler de içerebilir. Bir başka deyişle bitkiler
insanlar ve hayvanlar için faydalı olduğu kadar zararlı da olabilir. Bu
nedenle bilinçsiz, yanlış, aşırı kullanım canlılar için tehlikelidir.
Bu kitabı okuduğunuzda; yakın çevrenizde bulunan zehirli bitkileri
tanıyabilecek, zehirli organik bileşikleri öğrenecek, hayvanların
zehirlenme belirtileri hakkında bilgi sahibi olacaksınız.
Kitapta Türkiye’nin çayır, mera ve ormanlarında en yaygın olarak
rastlanan,
ölümlere neden olabilecek kadar zehirli olan bitkiler incelenmiştir.
Şüphesiz ki zehirli bitkiler bu kitapta verilen bitkilerle sınırlı
olmayıp, çok daha fazladır. Ancak bir kitapta bunların tamamını ele
almak çok zor olduğundan, en yaygın görülen bitkiler seçilmiştir.
Bitkiler kitap içinde bilinen Türkçe adının alfabetik sırasına göre ele
alınmış olup; bitkilerin Latince adları ve familya adları taksonomik bir
düzen içinde verilmiştir.
Kitabın hazırlanmasında “Kaynaklar” başlığı altında verilen eserlerden
geniş
ölçüde yararlanılmış olup, daha geniş ve ayrıntılı bilgi bu
çalışmalardan temin
edilebilir. Bu eserleri yazarak bilime çok değerli katkılarda bulunan
yazarlara
teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca tüm dikkat ve gayretlerime rağmen,
kitapta
olabilecek eksik ve hataların düzeltilmesi için yapılacak eleştiri ve
önerileri şükranla karşılayacağımı belirtmek isterim.
Bitkiler ekosistemin temel yapı taşları olup, canlılığın kaynağını
oluştururlar.
Bu nedenle yaşamın sürekliliği, insanoğlunun bitkileri, tanıma, anlama
ve geliştirme yönündeki çabalarına bağlıdır. Bu kitap, zehirli
bitkilerin tanınması ve zehirlenme belirtilerinin bilinmesine birazcık
olsun katkıda bulunursa amacına ulaşmış olacaktır.
GİRİŞ
Bitkiler güneş enerjisini organik bileşiklere bağlayarak canlıların
ihtiyacı olan
çok sayıda yeni kimyasal maddeler sentezler. Bu özelliği ile her bitki
bir kimya
fabrikası gibi çalışır ve çeşitli organik bileşikler üretir. Üretilen bu
yeni bileşiklerden birçoğu canlılar için fayda sağlarken, bazıları ise
ölümlere neden olabilecek kadar zararlı olabilir. Ancak bu olumsuz
etkiler iyi bilinirse doğacak zararları en aza indirmek mümkün olur. Bu
kitabın esas amaçlarında biri de insanların bitkileri tanıması ve olası
zehirli etkilerden hem kendilerinin, hem de diğer canlıların zarar
görmelerini önlemektir. Bitkiler çok eski çağlardan beri, insanoğlu
tarafından çeşitli amaçlar için kullanılmıştır. Günümüzde modern
teknolojinin gelişmesi, bitkilerin ve bitkisel ürünlerin önemini
azaltmamış, bilakis artırmıştır. Bunun sonucu olarak bitkilerin tedavi
amaçlı kullanımına ilişkin çok sayıda kaynak ve bilgibulunmaktadır.
Kitapta Türkiye’nin çayır, mera ve ormanlarında en yaygın olarak
rastlanan,
hayvanlarda ölümlere neden olabilecek kadar zehirli olan bitkiler
incelenmiştir.
Şüphesiz ki zehirli bitkiler bu kitapta incelenen bitkilerle sınırlı
olmayıp, çok daha fazladır. Ancak bir kitapta bunların tamamını ele
almak çok zor olduğundan, burada en yaygın olan bitkiler seçilerek konu
edilmiştir. Bu kitapta inceleme olanağı bulunamayan diğer zehirli ve
alerjen bitkilere ise, hazırlamakta olduğum ikinci kitapta yer verilmeye
çalışılacaktır.
Kitap üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde genel bir girişten
sonra
konunun sunuş biçimi üzerinde durulmuş, ikinci bölümde bitkilerin
içerdiği etkili maddeler; üçüncü bölümde ise çayır, mera ve ormanlarda
en yaygın olarak rastlanan ve hayvanlarda ölümlere neden olabilecek
kadar zehirli olan bitkiler incelenmiştir.
Bitkiler kitap içinde bilinen Türkçe adının alfabetik sırasına göre ele
alınmış olup;Latince adları ve familya adları taksonomik bir düzen
içinde verilmiştir. Bitkinin Türkçe adı, Latince adı ve familya adı
verildikten sonra; biyolojik ve ekolojik özellikleri, içerdiği etken
maddeler, etkileri ve hayvanlarda zehirlenme belirtileri kısaca
anlatılmaya çalışılmıştır. Ayrıca bitkiyi tanımada yararlı olabilecek
şekilde renkli fotoğraflar konmuştur.
Kitabın hazırlanmasında “Kaynaklar” başlığı altında verilen
çalışmalardan geniş
ölçüde yararlanılmış olup, daha geniş ve ayrıntılı bilgi bu
çalışmalardan temin
edilebilir. Bu eserleri yazarak bilime çok değerli katkılarda bulunan
yazarlara
teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca tüm dikkat ve gayretlerime rağmen,
kitapta
olabilecek eksiklik ve hataların düzeltilmesi için yapılacak eleştiri ve
önerileri
şükranla karşılayacağımı belirtmek isterim.
Bu ders notlarında verilen bilgiler yerli ve yabancı çok sayıda eserden
derlenerek hazırlanmıştır. Bu kitabın esas amaçı insanlara zehirli
bitkileri tanıtmak, insan, hayvan ve diğer canlıların zarar görmelerini
önlemektir. Yanlış veya kötü niyetli kullanımlardan yazar ve yayınevi
sorumlu değildir.
İnsanlara birçok faydalar sağlaması nedeniyle bitkiler insan yaşamının
vazgeçilmez bir parçasıdır. Ancak bitkilerin insan yaşamındaki önemini
kavramak ve onları tanımak için çaba göstermek gerekir. Bu kitap, tıbbi
bitkilerin tanınmasına birazcık olsun katkıda bulunursa, amacına ulaşmış
olacaktır.
|